Mijnheer Van Aartsen, beste commissieleden, dames en heren,

De tijd is rijp.

Dat is de naam van het rapport dat uw voorganger de heer Mans alweer 13 jaar geleden presenteerde.
Helaas is de heer Mans op 18 februari overleden. We kennen hem als een groot bestuurder en een zeer aardig mens. Jammer dat hij het vervolg op zijn baanbrekende werk op dit terrein niet kan meemaken.

Zijn rapport bevatte aanbevelingen voor een andere inrichting van het stelstel van vergunningverlening, toezicht en handhaving, ook wel VTH-stelsel genoemd.

Hij zag het goed: de tijd wás rijp. Maar desondanks is lang met partijen gesproken over de acties. Uiteindelijk resulteerde dit vijf jaar later in een herinrichting van het VTH-stelsel en de oprichting van de omgevingsdiensten.

We zijn nu 13 jaar verder.

En weer is de tijd rijp.
Het schuurt.

We worden ons steeds meer bewust van dat het milieu niet iets op afstand is, maar dat het letterlijk gaat om het beschermen van onze eigen gezondheid.
Mensen maken zich zorgen en vragen zich af of hun leefomgeving wel voldoende robuust wordt beschermd.

Ik ben steeds op zoek gegaan naar verbeteren en versterken van ons milieustelsel – vandaar dat ik de opdracht gaf voor dit advies.

Ik heb het zelf aan de vele incidenten, discussies en debatten gemerkt de afgelopen jaren. Of het nu ging om de uitstoot van Tata Steel, het blusschuim in Doetinchem, en tal van andere vraagstukken, van de recycling van kunstgrasmatten tot de omgang met gevaarlijke stoffen.

Ik ben steeds op zoek gegaan naar verbeteren en versterken van ons milieustelsel – vandaar dat ik de opdracht gaf voor dit advies.

Te vaak nog zijn we gedwongen om achteraf de schade te herstellen.
Er is een ommezwaai nodig. Meer nadruk op het voorkomen van milieuschade of schade aan de gezondheid in plaats van achteraf de rekening betalen of zelfs doorschuiven.
Dit is dan ook het uitgangspunt van het Nationaal Milieubeleidskader dat ik eind vorig jaar presenteerde en dat nu verder wordt uitgewerkt.

Cruciaal onderdeel daarvan is een krachtig en effectief VTH-stelsel. De vragen die ik mezelf stelde waren:    

• Past het stelsel nog wel bij de behoefte aan duidelijkheid bij de mensen of er wel iemand goed zorgt voor de kwaliteit van hun leefomgeving?
• Ontstijgen onderwerpen als bodemkwaliteit of gezondheid de lokale of regionale grenzen?
• Is het stelsel door de hoeveelheid partijen nog wel effectief en krachtig genoeg?

Alles bij elkaar voor mij voldoende reden om deze commissie in te stellen om me hierover te laten adviseren.

Dank dat ik deze vandaag mocht ontvangen!

U geeft een kritische analyse en schuwt daarbij niet om het beestje bij de naam te noemen: het stelsel functioneert niet goed, het is te gefragmenteerd en vrijblijvend en de doorgevoerde verbeteringen leveren onvoldoende resultaat op.
Hierdoor ontstaat vermijdbare schade aan het milieu: ‘Onze leefomgeving verdient beter’. En de omgevingsdiensten zijn volgens uw advies het aangrijpingspunt voor verbetering van het stelsel.

U geeft 10 adviezen over de versterking van het VTH-stelsel.

En u geeft een oordeel over de verdeling van rollen, taken en bevoegdheden en welke mogelijkheden er zijn om mijn stelselverantwoordelijkheid beter in te kunnen vullen.

Dit alles kort en bondig verpakt in dit rapport. Geen makkelijke opdracht.

Mijn eerste reactie: ik deel de mening van de commissie dat het tijd is voor grondig onderhoud aan het VTH-stelsel. De scherpe analyse en conclusies zijn helder: het is nu de tijd dat we met elkaar het VTH-stelsel klaar moeten stomen voor de toekomst!

De aanbevelingen van deze commissie herken ik. Bijvoorbeeld de roep om landelijke betrokkenheid.

Hoewel het toezicht primair ligt bij provincies en gemeenten, is die roep er vaak.  

• Om scherp te toetsen als de vergunningen tegen het licht worden gehouden.
• Om tijdig in te grijpen, als het steeds misgaat of dreigt te gaan met de veiligheid.
• En helaas ook soms om te saneren – als er ernstige vervuiling heeft plaatsgevonden.

We hebben een systeem waarbij we niet alles vanuit Den Haag doen. Gelukkig niet, omgevingsdiensten en lokale overheden doen veel goed werk. Maar ik snap die roep om landelijke betrokkenheid wel.

Ik deel de mening van de commissie dat het tijd is voor grondig onderhoud aan het VTH-stelsel.

Net als de vervuiling zelf, houden de zorgen niet op bij de provincie of de gemeentegrens.
Ik denk dat de landelijke overheid meer aan de voorkant betrokken kan en moet zijn. Zonder alle regie naar zich toe te trekken.
Het Rijk is nu met een mooi woord “stelselverantwoordelijke”, maar heeft in de praktijk beperkte instrumenten die pas achteraf kunnen worden ingezet.

De Commissie schetst waar het beter kan:

• Stevigere omgevingsdiensten,
• Onafhankelijke inspectie - als tegenwicht voor de uitvoering.
• Voldoende mensen, middelen en opleiding
• Een beter samenspel tussen Rijk en regionale overheden.

Ik zou mijn opvolger gunnen dat die aan de voorkant steviger kan meedenken en meekijken en daarvoor meer instrumenten in handen krijgt.

Wat mij betreft gaan we daar niet weer vijf jaar met elkaar over praten.
We nemen de adviezen voortvarend ter harte en gaan deze op korte termijn – op ambtelijk niveau - bespreken met onze bestuurlijke partners van VNG en de IPO. Mijn inzet is geen tijd verliezen, en ervoor zorgen dat de nieuwe bewindspersoon een vliegende start kan maken.

Ik zal het rapport dan ook van harte aanbevelen aan mijn opvolger. Het is verder aan hem of haar om de kabinetsreactie uit te werken en aan de Tweede Kamer aan te bieden.

Tot slot een oproep aan alle partijen in het VTH-stelsel: partners van gemeenten, provincies, omgevingsdiensten en andere betrokkenen: jullie deskundigheid is en blijft keihard nodig om ons milieu goed te beschermen en schade te voorkomen.
We zijn SAMEN verantwoordelijk voor het VTH-stelsel – het is óns stelsel.

Waar het om gaat is dat we een schoon, veilig en gezond milieu achter moeten laten aan onze kinderen. Dat is onze verantwoordelijkheid.

Daar kunnen we zelf nu iets aan doen, door toe te werken naar een doortastender systeem van milieutoezicht- en handhaving dat voldoende onafhankelijk kan werken.

De conclusies van het rapport gaan ons dan ook allemaal aan.
Mijnheer Van Aartsen, beste commissieleden, veel dank voor uw werk!